Elia Kazan: Το ήθος του δημιουργού ή η αξία του έργου του; !!!

Όταν ανοίξεις συζήτηση σε σινεφίλ κύκλους για τον Ελία Καζάν θα εισπράξεις τα ίδια σχόλια: μια κατ' αρχήν ταύτιση των απόψεων για το τεράστιο και πρωτοποριακό για την εποχή του έργο που άφησε, και μια μεγάλη διχογνωμία αν πρέπει να του συγχωρεθεί εκείνη η μεγάλη παλιανθρωπιά που έκανε το 1952.

Αλλά ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή:
Ο Ελία Καζάν κατά κόσμον Ηλίας Καζαντζόγλου, ένας δικός μας άνθρωπος δηλαδή, που γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καπαδοκίας το 1909 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 2003, αν μη τι άλλο, υπήρξε ένας άνθρωπος φαινόμενο. Μετανάστευσε νέος στην Αμερική και μέσα

από τεράστιες δυσκολίες και οικονομικά προβλήματα (στην αρχή έκανε τον λαντζέρη σε ελληνικά εστιατόρια) κατόρθωσε σχετικά σύντομα να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους κινηματογραφικούς δημιουργούς

του παγκόσμιου κινηματογράφου, όπου εκτός από το τεράστιο έργο του που μας άφησε είναι αυτός που με την περιβόητη και αντισυμβατική δραματική σχολή του: Actor’s Studio καθιέρωσε μια πλειάδα ηθοποιών μεταξύ των οποίων οι: Μάρλον Μπράντο, Νάταλι Γουντ, Λη Ρέμιγκ, Μοντγκόμερυ Κλιφτ, Τζαίημς Ντην, Γουώρεν Μπήτυ, Ρίτσαρντ Γουίντμαρκ, Κάρλ Μάλντεν, Ροντ Στάϊγκερ και πολλοί άλλοι. Με τα καλλιτεχνικά ασχολήθηκε από το 1932, στην αρχή ως ηθοποιός του θεάτρου στο περιβόητο Group Theatre και μετέπειτα ως σκηνοθέτης του. Στην κινηματογραφική σκηνοθεσία μεταπήδησε το 1945 με την ταινία: Ένα Δέντρο Μεγαλώνει στο Μπρούκλιν (A Tree Grows in Brooklyn) από το ομώνυμο μυθιστόρημα της Μπέττυ Σμιθ. Κάτι που έκανε και με άλλα βιβλία της Αμερικάνικης λογοτεχνίας αργότερα καθώς και με σπουδαία θεατρικά έργα. Άφησε επίσης και σημαντικό συγγραφικό έργο. Τα βιβλία του: Ο Ανατολίτης, και ο Συμβιβασμός που τα έχω διαβάσει τα θεωρώ πολύ αξιόλογα.
Και όμως: ο άνθρωπος αυτός με το τεράστιο έργο του που όλες οι ταινίες του έχουν να κάνουν με υπαρξιακό και κοινωνικό προβληματισμό –θυμάμαι στις αρχές του ’60 που είχε φέρει στο χωριό ο πλανόδιος κινηματογράφος την ταινία «Βίβα Ζαπάτα», μια επαναστατική ταινία με θέμα την εξέγερση των αγροτών του Μεξικού, είχε γίνει χαμός και ο απόηχος της άργησε πολύ να καταλαγιάσει και το «Λάσπη στ’ αστέρια» που βάζει σημερινά οικολογικά ζητήματα περιβάλλοντος- διέπραξε μία μεγάλη απρέπεια. Πήγε το 1952 τη χρονιά που γύριζε το Βίβα Ζαπάτα, το παραδέχτηκε αργότερα και ο ίδιος δημόσια ζητώντας συγγνώμη, στην πανίσχυρη τότε Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων του FBI και κατέδωσε κάποιους συναδέλφους του ως κομμουνιστές, ένας εκ των οποίων ήταν ο Ζυλ Ντασσέν, που υπέστησαν διώξεις και πολλές διακρίσεις εις βάρος τους. Μια ενέργεια που για πολλά χρόνια δίχασε και διχάζει ακόμα: καλλιτέχνες κριτικούς και κοινό. Και εδώ είναι που μπαίνει το δίλημμα που έβαλα στον τίτλο της ανάρτησης: Προτάσσουμε την ηθική ακεραιότητα του δημιουργού ή αυτό το ίδιο το έργο του; Αυτό βέβαια ισχύει για όλες τις μορφές της τέχνης και θα παραμένει πάντα ένα αναπάντητο ερώτημα.
Το 1999 που σε μεγάλη ηλικία και υποβασταζόμενος από τον Μάρτιν Σκορτσέζε ανέβηκε να παραλάβει το Τιμητικό Βραβείο Όσκαρ που του απένειμαν για το σύνολο του έργου του: κάποιοι από κάτω στην αίθουσα τον χειροκρότησαν θερμά, κάποιοι χλιαρά και κάποιοι δεν τον χειροκρότησαν καθόλου.

Εγώ προσωπικά –κάθε άλλο από αντικειμενικός κριτής αφού μου αρέσει μέχρι μανίας η τέχνη του Καζάν- κλείνω προς τη δεύτερη άποψη: ότι το ίδιο το έργο είναι αυτό που μας μένει και αυτό πρέπει να βλέπουμε. Κάτι άλλωστε που πιστεύω και για τον Κνουτ Χάμσουν τον μεγάλο αυτόν Δανό συγγραφέα, τον άνθρωπο που με το έργο του «Η Πείνα» έγραψε κατ’ εμέ τον ύμνο του Ανθρωπισμού, τον ίδιο αυτόν άνθρωπο που αργότερα ασπάστηκε τον Εθνικοσοσιαλισμό του Χίτλερ!



H Φιλμογραφία του Καζάν:





1945: Ένα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλυν/Χαμένα νιάτα (A tree grows in Brooklyn)
 

1947: Η θάλασσα από γρασίδι (The Sea of Grass)

 

1947:Το μεγάλο κατηγορώ (Boomerang!)

1947:Συμφωνία κυρίων (Gentleman's aggrement)

1949: Πίνκι, η μιγάς (Pinky)

1950:Πανικός στους δρόμους (Panic in the streets)



 

1951:Λεωφορείο ο πόθος (A streetcar named desire)

 

1952:Βίβα Ζαπάτα (Viva Zapata!)

 

1953:Δραπέτες του τρόμου (Man on a tightrope)

1954:Το λιμάνι της αγωνίας (On the waterfront)

1955:Ανατολικά της Εδέμ (East of Eden)

 

1956:Η φωνή του πόθου (Baby Doll)

 

1957:Μια μορφή μέσα στο πλήθος (A face in the crowd)






1960:Λάσπη στ' αστέρια (Wild river)

1961:Πυρετός στο αίμα (Splendor in the grass)

 

1963:America, America


 

1969:Ο συμβιβασμός (The arrangement)

1972:Οι επισκέπτες (The visitors)

 

1976:Ο τελευταίος μεγιστάνας (The last tycoon)